ઈન્ટરનેટ એડિક્શન ના કારણે વિધાર્થી માં જોવા મળતી વિધાતક અસરો

પ્રા. હેમિષા ભરોડીયા

આસિસ્ટન્ટ પ્રોફેસર,(B.A મનોવિજ્ઞાન વિભાગ)નંદકુંવરબા મહિલા કોલેજ, ભાવનગર

સારાંશ:-

પ્રસ્તુત આર્ટિકલનો મુખ્ય હેતુ ઈન્ટરનેટ અડિક્શન ના કારણે વિધાર્થી માં જોવા મળતી વિધાતક અને માનસીસ અસરો નો અભ્યાસ કરવાનો છે. ઈન્ટરનેટનો ઉપયોગ એ વિધાર્થીઓ માં વર્તમાન સમયમાં મહત્વપૂર્ણ સાધન નો માનું એક છે. ઈન્ટરનેટ નો ઉપયોગ વિધાયક અને નિષેધક બને રીતે થઈ શકે છે પરંતુ આજના આ યુગ માં વિધાર્થીઓ ઈન્ટરનેટ ના વ્યસની બની જતાં જોવા મળે છે વ્યસન ના કારણે વિધાર્થી માં નિષેધક વર્તનભાત ઉપજતી જોવા મળે છે જેમ કે ઈન્ટરનેટનો વધુ પડતો ઉપયોગ તેના મૂડ માં પરિવર્તન લાવે છે. ઈન્ટરનેટ માં વિતાવવા ના સમય ને નિયંત્રિત કરવામાં અસમર્થતા, ધટતું સમજીક જીવન, પ્રતિકુળ કાર્ય અને શૈક્ષણિક પરિણામો વગેરે માનસિક અસરો જોવા મળે છે, વિધાર્થી મા ‘સ્ટ્રેસ’ જેવા કે હતાશા, સંધર્ષ અને માનસિક દબાણ જોવા મળે છે જે ના કારણે વિધાર્થીના સ્વ વિકાસમાં નિષેધક અસરો જોવા મળે છે.

ચાવીરૂપ શબ્દો :- ઈન્ટરનેટ અડિક્શન, વિધાર્થી, વિધાતક અસરો

પ્રસ્તાવના

વર્તમાન સમયમા ઈન્ટરનેટ નો ઉપયોગ વ્યાપક પણે થઈ રહ્યોછે. 5G ની જનરેશને ખૂબ સરળતા અને સગવડતા ઓ પૂરી પડી છે. જાણેકે રોજિંદા જીવનની જરૂરિયાત જ કેમ ન હોય વર્તમાન સમયમાં ઈન્ટરનેટ એ ખૂબ સુવિધાજનક મધ્યમ છે તને રોજીંદા જીવનના એક ભાગ તરીકે સંકલિત કરવામાં આવ્યુ છે. ઈન્ટરનેટનો ઉપયોગ સંશોધનને સરળ બનાવવા અને આ અતરવ્યક્તિગત સંચાર અને વ્યવસાયિક વ્યવહારો અને માહિતી મેળવવા માટે થાય છે. બીજી બાજુ જોઈએ તો કેટલાક લોકો અતિશેય ગેમીગ , લાંબાકલાકો સુધી ચેટીગ કરવી , પોનોગ્રાફી , અને જુગાર રમવા માટે પણ ઉપયોગ કરી શકે છે. દ્રશ્ય અદ્રશ્ય પણે કઈ ને કઈ રીતે ઈન્ટરનેટ ની વિધાર્થીઓના માનસ પર નિષેધક અને વિઘાતક અસર જોવા મળી રહી છેતેવું કહી શકાય. કારણ કે ઈન્ટરનેટનો ઉપયોગ વિશ્વભરમાં વિષ્ફોટક રીતે વધી રહ્યો છે. ડીજીટલ વિશ્વમાં ઈન્ટરનેટ લોકો ને એક બટન ના ક્લિક પર વિશ્વભર ની વ્યક્તિઓ સાથે પોતાના વિચારો ,અભિપ્રાયો અને મતમતાતરોનું આદાન પ્રદાન કરવાની તક સાંપડે છે. કુટુંબ અને સમાજ માં જોઈએ તો ઈન્ટરનેટ એ આપણા જીવનનો એક આભિન્નભાગ બની ગયું છે. ખૂબ વધતાં જતા ઈન્ટરનેટ ના ઉપયોગથી વિઘાર્થીઓમાં વર્તનની સમસ્યાઓ વધી રહી છે. આજના આ યુગ માં મોબાઈલ , કોમ્પુટર , લેપટોપ વગેરે ઈન્ટરનેટ ના માધ્યમો લોકો ના જીવન માં મહત્વનો ભાગ બની ગ્યાં છે. જ્યારે વિધાર્થી પાસેથી એ માધ્યમો છીનવી લેવામાં આવે છે ત્યારે તેની અસર વિધાર્થી ના વર્તન પર જોવા મળે છે.

ઈન્ટરનેટ નો અર્થ

ઈન્ટરનેટ શબ્દ બે શબ્દ નો બનેલો છે. ઈન્ટરનેટ અને નેટવર્ક. જેમાં ઇન્ટર એટલે એક બીજા સાથે જોડાયેલ અને નેટવર્ક એટલે નેટવર્ક. ઈન્ટરનેટ એ એટલું વિશાળ નેટવર્ક છે કે જેના દ્વારા વિશ્વમાં ઈન્ટરનેટના માધ્યમો જોડાયેલા છે.ઈન્ટરનેટ નો પ્રારંભા 1960 ના દાયકામાં સુપરકોમ્પુટર ના સંશોધકો દ્વારા કરવામાં આવ્યો હતો. પેનટાગોનીયાના જ્યુલીયન હાર્ટ બરટોનેની નેટવર્ક સમસ્યાઓના સમાધાન માટે પ્રથમ ઈન્ટરનેટ પ્રોટોકોલ (TCP) તૈયાર કરવામાં આવ્યું. ભારતમાં ઈન્ટરનેટ નો પ્રથમ સંપર્ક 1986 માં વિધુત નિગમ લિમિટેડ (VSNL) દ્વારા સ્થાપિત કરવામાં આવ્યો હતો. ઈન્ટરનેટ પર ઈન્ટરનેટ વકિગને સક્ષમ કરવા માટેના નિયમોના સમૂહે યુનાઈટેડ સ્ટેટસ ડીપાર્ટમેન્ટ ઓફ ડિકેન્સની ડિફેન્સ એડવાનસ્ડ રિચર્સ પ્રોજેક્ટ એજન્સી દ્વારા સમગ્ર વિશ્વની યુનિવસીટીઓ અને વિકાસમાંથી ઉદ્ભભવ્યો હતો.યુનાઈટેડ સ્ટેટસ અને યુનાઈટેડ કિંગડમ અને ફ્રાન્સમાં આ ARPANET શરૂઆત માં યુનાઈટેડ સ્ટેટસમાં પ્રાદેશિક શૈક્ષણિક અને લશ્કરી નેટવર્કમાં જોડાણ માટે સંશોધનની વહેચણીને સક્ષમ કરવા માટે કરોડરજ્જુ તરીકે સેવ આપી હતી. 1980 ના દાયકામાં નેશનલ સાયન્સ ફાઉન્ડેશન નેટવર્ક ના નવા કરોડરજ્જુ તરીકે ભંડોળ તેમજ અન્ય વ્યાપારી એકસ્ટેન્સન માટે ખાનગી ભંડોળ, નવી નેટવકીગ ટેકનોલોજિ ના વિકાસ અને DARPA ના ઈન્ટરનેટ પ્રોટોકલ નો ઉપયોગ કરીને ઘણા નેટવર્કસના વિલિનીકરણમાં વિશ્વ વ્યાપી સહભાગીતાને પ્રોત્સાહીત કરે છે.

1990 ના દાયકાની શરૂઆતમાં કોમર્શિયલ નેટવર્ક નું જોડાણ તેમજ વર્લ્ડ વાઈડ વેબ ના આગમનથી આધુનિક ઈન્ટરનેટ માં સક્રમણની શરૂયાત થઈ અને સંસ્થાકીય વ્યક્તિગત અને મોબાઈલ કોમ્પુટર ની પેઢીઓએ નેટવર્ક સાથે ધાતકીય વૃધ્ધી પેદા કરી 1980 ના દાયકામાં એકેડેમી દ્વારા ઇન્ટરનેટના વ્યાપારીકરણ, સેવાવો અને તકનિકોને આધુનિક જીવનના વચ્યુયસલ તરીકે સામાન્ય કરી.

ઇન્ટરનેટ ની વ્યાખ્યા

“ઈન્ટરનેટ એક વિશાળ નેટવર્ક છ. જેના દ્વારા વિશ્વભરમાં કોમ્પુટર્સ અને ઈલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણો એક બીજા સાથે જોડાય છે અને ડેટાની આપ-લે કરે છે .”

“સોશિયલ મીડિયા ફક્ત તમારો સમય છીનવી લેતું નથી , પરંતુ તે તમને ધ્યાનની ખામી પણ શીખવે છે.”

“ઈન્ટરનેટ એ વિશ્વભરના લાખો કોમ્પુટર છે જે એક બીજા સાથે જોડાયેલા છે.”

“ઈન્ટરનેટ વ્યસન સમાન છે એક ડ્રગ્સ વ્યાસન”

ઈન્ટરનેટ વ્યસનના લક્ષણો

ઈન્ટરનેટ વપરાશકર્તા ઓ ના સંતોષના સમયની સરખામણીમાં વધારો કરે છે જેમ બને તેમ પોતાનો સમય ઈન્ટરનેટ માં જ પસાર કરે છે.
વપરાશકર્તા અસ્વસ્થતા, ડિપ્રેશન ,અપરાધ જેવી નકારાત્મક લાગણીઓ સાથે સામનો કરવા ઈન્ટરનેટ તરફ વળે છે.
જો તેવો ઓનલાઈન ન જઈ શકે તો વપરાશકર્તા ઈન્ટરનેટ પ્રત્યે અસ્વસ્થતા, વ્યગ્રતા, બેચેની, ગુસ્સો, જેવા લક્ષણો નો અનુભવ કરે છે. ઇન્ટરનેટો ઉપયોગ કરીને આ લક્ષણો ધડાય છે.
વપરાશકર્તા ઈન્ટરનેટના સમયની તફેણમાં જીવનના અન્ય ક્ષેત્રો જેવા કે(કાર્ય,શાળા, સબંધો,) ની અવગણના કરેછે.
વપરાશકર્તા ઈન્ટરનેટ ની તરફેણ માં નોકરી, સંબંધોન જેવા મહત્વપૂર્ણ વસ્તુઓ ગુમાવવા માટે પણ તૈયાર છે .

ઇન્ટરનેટ સેવા વધુ ને વધુ વિકાસપૂર્ણ બની રહી છે. તેની પાછળ ના ચોક્કસ કારણો

આ માધ્યમથી સૂચનાઓ ની આપ-લે સરળતાથી થઈ શકે છે.
વિશ્વમાં આ સાધનો ક્રમશ: સસ્તા થતા જાય છે અને ઈન્ટરનેટ હવે ઉચ્ચવર્ગની સુવિધા રહી નથી. પરંતુ મધ્યમવર્ગ સુધી પહોંચી છે.
બહુ જ ઓછા સમયમાં લોકોને જોઈતી માહિતી આપે છે.
સમુદ્ધ જ્ઞાનના ભંડારમાંથી મનગમતી સામગ્રી કે માહિતીને ઓછા ખર્ચે મેળવી શકે તેવી સુવિધા છે.
સંદેશાની આપ-લે જ્ઞાન અને મનોરંજન ઉપયોગી માહિતી પ્રાપ્તિ ની સુવિધા છે.
પુસ્તકો અને સંશોધનોની કિમતોમાં ખૂબ વધારો થયો છે. ત્યારે તેની તુલનામાં ઓછી ખર્ચાળ ઈન્ટરનેટ સુવિધા છે.
પેન, કાગળ, ટપાલની મથામણ માંથી મુક્તિ મળે છે. ને જરૂર પડે ત્યારે પ્રિન્ટ મળી રહે છે.

ઈન્ટરનેટ ની વદ્યાર્થીઓ માં જોવા મળતી વિધાતક અસરો

ખૂબ વધતાં જતાં ઇન્ટરનેટના ઉપયોગથી વિદ્યાર્થી ના વર્તનની સમસ્યાઓ વધતી જાય છે. આજના આ ડિજિટલ યુગ માં મોબાઈલ એ માનવ જીવનનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ બની ગયો છે. જ્યારે વિધ્યાર્થી પાસે થી ઈન્ટરનેટ ના માધ્યમો છીનવી લેવામાં આવે છે. ત્યારે તેની અસર વીધાર્થીના વર્તન પર જોવા મળે છે. જેના કારણે વિધાર્થીઓ માતા-પિતા ની નજર સમક્ષ ઈન્ટરનેટ ના વ્યસની બની ગયા છે.

ઇન્ટરનેટના ઉપયોગને નિયત્રિત કરવા અથવા ઓછા કરવાના વારંવાર પ્રયત્નો કરવામાં આવે ત્યારે તે પ્રયત્નો અસફળ રહીયા છે. જ્યારે ઈન્ટરનેટ નો ઉપયોગ ધટાડવાના પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા ત્યારે વિધાર્થી માં મૂડ ડિપ્રેશન , બેચેની અને ચીડિયાપણા ની લાગણી જોવા મળે છે. આજના યુગમાં એટલો બધો ઇન્ટરનેટનો ઉપયોગ વધી ગયો છે. કે વિધાર્થી હોમવર્ક કરવાના સમયે , જમવના સમયે પણ પોતાનો મોબાઈલ-ફોન મૂકવાનું પસંદ કરતો નથી ત્યારે આ ઉપકરણોની અસર વિધાર્થી ના મનસપટ પર પડતી જોવા મળે છે.

નિષ્ણાતો અતિશય ઇન્ટરનેટ વપરાશની સંભવિત નકારાત્મક અસરો અને સંબધિત શારીરિક અને માનસિક સમસ્યાઓથી વાકેફ છે. જે લોકો જીવનમાં તેમની ક્રિયાઓ પર નિયત્રંણ ગુમાવે છે. અને સામાન્ય રીતે 38 કલાકથી વધારે સમય ઓનલાઈન વિતાવે છે. ત્યારે લોકો ને ઈન્ટરનેટ નું વ્યસન છે તેમ માનવામાં આવે છે. જેમાં માદક દ્રવ્ય કે કેફી દ્રવ્ય નો ઉપયોગ સામેલ નથી પરતું તે પેથોલોજીકલ જુગાર જેવુ જ છે.

ઈન્ટરનેટ નો અતિરેક એ આધુનિક સમાજ ની સમસ્યા છે. આ વર્ષો દરમ્યાન ઈન્ટરનેટનો ઉપયોગ નોંધપાત્ર રીતે વધી રહ્યો છે. વધુ ઉપયોગ ના કારણે અનેક સમસ્યાઓ ઊભી થઈ છે. ઈન્ટરનેટ એડિક્શન ડીસઓડર એક આંતરશાખાકીય ધટના છે જેમાં કોમ્પુટર સાજશાસ્ત્ર કાયદાઓમનોવિજ્ઞાન વગેરે દ્વારા જુદા જુદા દ્રષ્ટિકોણથી સર્વે કરવામાં આવ્યો છે.

ડિજિટલ વિશ્વમાં સંશોધનની વધતી જતી સાંખ્ય સૂસવે છે. ઈન્ટરનેટનો વધુ પડતો ઉપયોગ એ એક માનોસામાજિક અને માસિક વિકાર છે.

લક્ષણો

સહનશીલતા, લાગણીશીલ, વિકૃતિઓ અને સામાજિક સબંધો માં સમસ્યા
ઈન્ટરનેટ નો ઉપયોગ વ્યક્તિના જીવનમાં મનોવેજ્ઞાનીક સામાજિક મુશ્કેલીયો ઊભી કરી છે.
અભ્યાસ સહભાગીઓ માંથી 18% પેથોલોજીકલ ઈન્ટરનેટ યુજર માનવામાં આવતા હતા
ઈન્ટરનેટ નો વધુ પડતો ઉપયોગ શૈક્ષણિક ,સામાજિક અને આંતરવ્યક્તિક સમસ્યાઓ નું કારણ બની રહ્યો છે.
વધુ પડતાં ઈન્ટરનેટ નો ઉપયોગ માનસિક ઉતેજનાના ઊચા સ્તરનું નિર્માણ કરી શકે છે. જેના પરિણામે લાંબા સમય સુધી ખાવામાં નિષ્ફળતા ,ઓછી ઉધ અને મર્યાદિત શારીરિક પ્રવૃતિ થઈ શકે છે.
જે વપરાશકર્તાઓ ને માનસિક અને શારીરિક સ્વાસ્થ્ય સંબધી સમસ્યાઓ જેવી કે ડીપ્રેશન OCD ( બાંધ્યતા મનોગ્રાસ્તી વિકાર ) નિમ્ન કોટુંબીક સંબધો ,ચિંતા વગેરે અનુભવી શકે છે.
સમસ્યારૂપ ઈન્ટરનેટ નો ઉપયોગ વ્યક્તિલક્ષી તકલીફ , કર્યાત્મકક્ષતિ અને માનસિક વિકૃતિ સાથે સંકળાએલી છે.
ધાણા અભ્યાસો દ્વારા જાણવા મળ્યું છે. કે કિશોરોમાં ઈન્ટરનેટના વધુ પડતાં ઉપયોગ ના કારણે ચિંતા, ડિપ્રેશન ,એકલતા,અપ
રાધ અને સ્વ-અસરકારકતા જોવા મળે છે.

હતાશા

“જરૂરિયાત તૃપ્તિના માર્ગ માં અવરોધ આવે અને તે અવરોધ ને વ્યક્તિ દૂર કરી શકે નહીં અને પરિણામે જે માનસિક પરાજય નો ભાવ અનુભવે છે તને હતાશા કહે છે.” પહેલાના સમય માં લોકોનું જીવન સાદું હતું જ્યારે ડિજિટલ વિશ્વમાં ઈન્ટરનેટનો વ્યાપ વધતો જાય છે.તેમ તેનો વપરાશ પણ વધતો જાય છે ને સાથે સાથે અપેક્ષા પણ . અને જ્યારે અપેક્ષા મુજબ કાર્ય ના થવાને કારણે નિરાશ આવે છે. ત્યારે ધીરે ધીરે વિધાર્થી હતાશા તરફ જતો રહે છે. તેવું કહી શકાય યુવાવસ્થા સાથે સંકળાયેલા વિકાસલક્ષી અનેમનોવૈજ્ઞાનીક પરિબળો માં વિધાર્થી માત્ર પોતાની સ્વ-વિકાસ પ્રક્રિયા માં જ નહીં પરંતુ ચોકકસ તબકકે ઘનિષ્ઠ સંબધો સ્થાપિત કરવાનું પણ શરૂ કરે છે. જેમાં તે સંઘષ નો સામનો કરે છે. જેના કારણે લાંબા સમયે વિધાર્થી હતાશા નો ભોગ બને છે .

સંધર્ષ

“બે કે બેથી વધારે પ્રેરણા ઓ એકસાથે ઊભી થાય ત્યારે સંધર્ષ ઊભો થાઈ છે.”

ડિજિટલ વિશ્વમાં ઇન્ટરનેટના વધતાં જતાં વ્યાપ નર કારણે વિધાર્થી માં ઈન્ટરનેટ વ્યસન નું પ્રમાણ વધી રહ્યુ છે. આજકાલ વિધાર્થી પોતાનો મોત ભાગનો સમય સોશિય મીડિયામાં વાપરી રહ્યો છે. તેવા સમયે પોતાના અભ્યાસમાં ધ્યાન આપી શકતો નથી ત્યારે તે ઈન્ટરનેટ નું વ્યસન

અને શૈક્ષણી કારર્કિદી આ બે વિકલ્પો માંથી એક ની પસંદગી કરતી વખતે વિધાર્થી સંધર્ષ અનુભવે છે.

માનસિક દબાણ

“દબાણ એક એવી સમાયોજક પ્રેરક પરિસ્થિત છે. જે ચેતાતંત્ર ને જડપી અને ઉત્કટ બનાવે છે અથવા વર્તન માં ફેરફાર લાવે છે.”

ઈન્ટરનેટ વ્યસનથી વિધાર્થી હતાશા અને સંઘષ નો ભોગ તો બને છે. પરંતુ ઈન્ટરનેટ અડિક્શન નું મુખ્ય કારણ માનસિક દબાણ પણ છે.જે વિધાર્થી માં માનસિક તણાવ ,વિકાર્યુક્ત વાતાવરણ માં અસ્થિરતા સાથે સંબધિત હોય છે ઈન્ટરનેટનો વધુ ઉપયોગએ માનસિક તણાવ માં વધારો કરે છે. તે અસ્તીરપણાની અને અનિક્ષિતતા ની સ્વાસ્થ્ય સાથે જોડાયેલી સમસ્યા જેવી કે એન્ટિકસાયટી, ડિપ્રેશન અને નિદ્રા ની સમસ્યા જોવા મળે છે.

અગાઉ થયેલા સંશોધનો

એક ઈરાની સંશોધન માં જાણવા મળ્યું છે કે વધુ પડતા ઇન્ટરનેટના વપરાશકર્તાઓમાંસમાજ અને પર્યાવણ પ્રત્યે ઓછી જવાબદારી અનુભવે છે. તેઓ શિક્ષણ અને કાર્ય માં અસફળતા અનુભવે છે.

અગ્રેજી યુનીવર્સિટીના 2257 વિધાર્થીઓનો અભ્યાસ કરવામાં આવ્યો હતો. તેનું પરિણામ 3.2%વિધાર્થીઓ માં ઈન્ટરનેટ વ્યસનો વ્યાપ જોવા મળે છે.

2013 માં ભારતમાં લગભગ 137 મિલિયન ઈન્ટરનેટ વપરાશકર્તાઓ હતા.

ભારતમાં ઈન્ટરનેટ વરાશકર્તાઓ ની યાદી

2014 – 253.85 2019 – 644.51

2015 – 305.29 2020 – 757.96

2016 – 346.03 2021 – 900.32

2017 – 427.09 2022 – 1,060.08

2018 – 499.93 2023 – 1,240.69

સંદર્ભ ગ્રંથો:-

શાહ એ. એસ. ,(2011) “Stress Menagement”, પાશ્વ પબ્લિકેશન, અદાવાદ પેજ નંબર -20,27,30
વધેલા એ. , (2014-2015) “Sociology of Mass Communication”અનડા પ્રકાશન, અદાવાદ,
શાહ એ. એસ. (2009) “Psychological and Effective Behaviour” પાર્શ્વ પબ્લિકેશન, અદવાદ
શાહ ડી. આર. રાઠોડ કે. એ et.al “Crime Psychology” સી જમનાદાસ કંપની, અમદાવાદ
https://www.ncbi.nih . gov
https://www.wikipedia.org
www.goole.com