ભાવિકા પટેલ

આસિસ્ટન્ટ પ્રોફેસર,સમાજશાસ્ત્ર વિભાગ,નંદકુંવરબા મહિલા કોલેજ, ભાવનગર

સારાંશ:

આ વૈશ્વિકરણ, ડિજિટલાઇઝેશન અને સ્ટાર્ટ-અપની તેજીના સુવર્ણ યુગમાં, ભારત મહિલા ઉદ્યમીઓની દ્રષ્ટિએ સ્પષ્ટપણે ક્રાંતિ જોઈ રહ્યું છે. વૈશ્વિકીકરણ અને તેની સાથે સંબંધિત વૈશ્વિક સમસ્યાઓ, અલબત્ત, માનવ સંસ્કૃતિના વિકાસમાં આ તબક્કે અનિવાર્ય છે. આજની મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકો માત્ર સ્થાપિત વ્યવસાયિક પરિવારોમાંથી અથવા વસ્તીની ઉચ્ચ આવકવાળા વર્ગોમાંથી જ આવતી નથી, પણ તેઓ જીવનના દરેક ક્ષેત્રમાંથી અને દેશના તમામ ભાગોમાંથી આવે છે.

ચાવીરૂપ શબ્દો: વૈશ્વિકીકરણ, એજન્સી, ટેકનોલોજી, માહિતી

પ્રસ્તાવના:

જન સમૂહ કે સમાજ સુધી પોહચવાના અનેક માધ્યમો છે. જે પ્રાથમિક સ્વરૂપ થી શરૂ કરીને વર્તમાન ટેકનોલોજીના યુગ ના અધતન માધ્યમનો સમાવેશ કરી શકાય. તેમજ જુદા- જુદા સમય ને ઘ્યાન મા રાખી ને આવા માધ્યમોની પ્રગતિ થઇ રહી છે. જેમાં લોકો નું શિક્ષણ, આર્થિક સ્થિતિ, સામાજીકતા, બૌદ્ધિકતા, સંસ્કૃતિ આધુનિકતા જીવનશૈલી સામાજિક ટેવો વગેરે જેવી બાબતો નાટેકનોલોજી દ્વારા બદલાયેલા જોવા મળ્યા છે.

આ વૈશ્વિકરણ, ડિજિટલાઇઝેશન અને સ્ટાર્ટ-અપની તેજીના સુવર્ણ યુગમાં, ભારત મહિલા ઉદ્યમીઓની દ્રષ્ટિએ સ્પષ્ટપણે ક્રાંતિ જોઈ રહ્યું છે. આંકડા અને કાર્યક્રમ અમલીકરણ મંત્રાલયે જાહેર કરેલી છઠ્ઠી આર્થિક વસ્તી ગણતરીમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે ભારતમાં કુલ ઉદ્યોગસાહસિકતામાં સ્ત્રીઓ 14% નો ભાગ ધરાવે છે. આજની મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકો માત્ર સ્થાપિત વ્યવસાયિક પરિવારોમાંથી અથવા વસ્તીની ઉચ્ચ આવકવાળા વર્ગોમાંથી જ આવતી નથી, પણ તેઓ જીવનના દરેક ક્ષેત્રમાંથી અને દેશના તમામ ભાગોમાંથી આવે છે.. સ્પોર્ટ્સ મીડિયા પેઢીઓ ચલાવવાથી માંડીને બાંધકામ કંપનીઓ અને સુરક્ષા અને ડિટેક્ટિવ એજન્સીઓ સુધી- મહિલાઓ પરંપરાગત રીતે પુરુષ આધિપત્યના ગઢ કહેવાતા ક્ષેત્રોમાં ઝંપલાવી રહી છે.

• સમાચાર પત્ર:

માહિતી ક્રાંતિ પછી સંચારક્રાંતિમાં ઝડપી બદલાય શરૂ થયો. જેમાં પ્રેસ એક સહભાગી ક્ષેત્ર બન્યુ. જેણે માહિતીનો પ્રસાર પ્રભાવ અને વ્યાપ વધાર્યો. સમાચારો, મુદ્રણ વ્યવસ્થા અને દાયકામાં ક્રાંતિ લાવ્યા.જ્યારે વૈશ્વિક સ્તરે સંચાર નું મૂલ્ય ઘટાડવામાં આવ્યુ ત્યારે આતંરરાષ્ટ્રીય સમાચારો સંપર્ક માં સહેલાઈથી આપી શકાય છે. જે સમાચારો પેહલા પ્રસિધ્ધ થતા નોહતા તે હવે વૈશ્વિક સ્તરે સંચાર નું મુલ્ય ઘટાડવામાં આવ્યુ ત્યારે આતંરરાષ્ટ્રીય સમાચારોના સંપર્ક માં સેહલાથી આપિ શકાય  છે. જે સમાચારો પેહલા પ્રસિદ્ધ થતા નહોતા તે હવે વૈશ્વિક જ્ઞાન બની ગયા વિવિધ સમાચારો દ્વારા નાગરિકોને જાગૃત કરવા રાજનૈતિક જૂથો વિશે સમજણ પહોંચાડવી રમત ગમતના સમાચારો અને વૈભવી પ્રખ્યાત લોકોને વાતો અને આંતરરાષ્ટ્રીય ગત વિધિઓની માહિતી પૂરી પાડવી વગેરે ટેકનોલોજીના કારણે વિશ્વમાં માહિતીનો પ્રસાર અને પ્રભાવ અને વ્યાપક વધારે  છે.

• રેડિયો અને ટેલિવિઝન:

સમાચાર પત્રો પછી રેડિયો અને ટેલિવિઝન ની શોધ થઈ જેણે 20મી સદી પછી ઘણા બધા પ્રેક્ષકો અને શ્રોતાઓને આકર્ષયા તેને અલગ ઇન્દ્રિઓના ઉપયોગમાં લીધી ટેલિવિઝન અને રેડિયો દ્રશ્ય શ્રાવ્ય સુવિધા ઉપલબ્ધ બને છે અભણ વ્યક્તિ પણ આ સાંભળી શકે છે જેથી પ્રાદેશિક પ્રાદેશિક ભાષાઓ દ્વારા તેમને શિક્ષિત કરી શકાય અને ટેલિવિઝન પહેલા થોડીક ચેનલો દ્વારા શરૂ થયું હતું પરંતુ હવે અનેક ચેનલો શરૂ થતા આંતરરાષ્ટ્રીય જીવન અને સંસ્કૃતિ વિશે માહિતી મેળવી શકાય છે કોઈ એક સમાચારની ચેનલ જોવાથી બીજા દેશમાં થતી ગતિવિધિઓ ત્યાંનું પર્યાવરણ ત્યાંની પરિસ્થિતિ સમસ્યાઓ સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ જે તે દેશના લોકોની રહેણીકરણી વગેરે વિશે માહિતી મેળવી શકાય છે.

• ચલચિત્રો:

સમાચાર પત્રો રેડિયો ટેલિવિઝન પછી તદ્દન નવો અને વિવિધતા વાળું ચલચિત્ર કેમેરા ના આગમન પછી તેની શરૂઆત થઈ પહેલા મૂંગી ફિલ્મો બનતી ત્યારબાદ બોલતી ફિલ્મોના આગમનથી વિવિધ પ્રકારની ફિલ્મો બનવા લાગે રંગમંચના કલાકારો દ્વારા ભજવવામાં આવતા નાટકો ચાલતા ત્યાર પછી ભારતીય સિનેમા એટલે કે બોલીવુડ ની સ્થાપના થઈ સિનેમા સંસ્થામાં વૈશ્વિકીકરણ ના ચિન્હો જોવા મળે છે સમયની સાથે ટેકનોલોજી અને અને વિવિધતા આવા થી એનિમેશનની ફિલ્મો થવા લાગી.

• ઇન્ટરનેટ:

માહિતી અને પ્રસારના બીજાણુ માધ્યમમાં નવીનતમ ક્રાંતિ ઉભી કરવાનું કાર્ય કરનાર ઇન્ટરનેટ નેટવર્કિંગ છે ઇન્ટરનેટ પોતે કોઈ સ્વતંત્ર રૂપમાં પોતાનું કોઈ સ્થાન નથી પણ આ કોમ્પ્યુટર ને ટેલીફોનની વ્યવસ્થિત ગઠબંધન તેને કેટલાક લોકો વર્લ્ડ વાઈડ વેબ (www) કહે છે પરંતુ ઇન્ટરનેટને સાઇબર પ્રેસ, ધ નેટ,  સુપર હાઇવે ના નામથી ઓળખાય છે આજે વિવિધ ખાનગી કંપનીઓના અને સમગ્ર વિશ્વમાં નાના નાના ગામો સુધી આગળ વધી રહી છે. ઇન્ટરનેટ સેવા વધુને વધુ વિકાસ પૂર્ણ બની રહ્યું છે.

• ઈમેલ:

ઇન્ટરનેટ ના આધારે આપણે મિશ્રણના કોઈપણ ખૂણે રહેતા લોકોનો સંપર્કસાધી શકીએ છીએ તેમજ તેને ઈમેલ પણ મોકલી શકીએ છીએ પહેલા સાદી ભાષામાં ટપાલ સેવા એ જ ઈમેલ છે દરેક વ્યક્તિ પોતાનું સરનામું જેને ઈમેલ એડ્રેસ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ માધ્યમથી પોતાના ખાતામાં એન્ટ્રી કરી શકે છે અને અન્ય ઇ-મેલ એડ્રેસ ઉપરાંત પાસવર્ડની પણ જરૂર રહે છે જેથી ઈમેલ ધારો કોને સંરક્ષણ મળી શકે આ પ્રકારની સેવામાં વ્યક્તિ એક જ સમયે કે તેથી વધુ પ્રકારની દ્રશ્ય દૃશ્ય શ્રાવ્ય માહિતી વગેરે સામગ્રીને એક કે તેથી વધુ ઈમેલ એડ્રેસ પર મોકલી શકે છે ઇમેલ લખાણ અને ચિત્રોનું વિજાણું પ્રવાહ દ્વારા એક સ્થળેથી બીજા સ્થળે વહન કરી શકે તેવી તમામ ટેકનોલોજીનું સમાવેશ કરેલ છે ટેલિગ્રામ ફેક્સ અને કોમ્પ્યુટર આધારે સંદેશા વ્યવહાર પદ્ધતિ પણ ઈમેલના કાર્યક્ષેત્રમાં પ્રસિદ્ધ આવી શકે છે.

• facebook:

 facebook એ એક ઓનલાઇન સોશિયલ નેટવર્કિંગ સેવા છે જેની શરૂઆત 2004 માર્ક જુલક બેરી દ્વારા કરવામાં આવી હતી ઉપરાંત educrado servering,ANdreewmcclo,Dustin mosko vitz,chpois Hughes વગેરે ના નામ પણ તેના સ્થાપકો તરીકે સંકળાયેલા છે. ભારત માં fecbook નો pravesh 2 005થી થયો છે. પ્રારંભિક સમયે જ્યારે fesbook માં જેનું naam face mash તે સક્રિય કરવામાં આવ્યુ હતું. ત્યારે તેની સામે 450લોકો જોડાયા હતા. પરંતુ આજે તેની સંખ્યામાં વધીને 1-1 5બિલિયન થઇ ચૂકી છે.

• what’s app :

what’s app એ ફ્રી મેસેજીગ application હોવા સાથે તેના આધારે ચિત્રો ફોટાઓ, ઓડિયો, વિડિયો અન્ય વ્યક્તિ સુધી પહોંચાડી શકાય છે માટે તેનો ઉપયોગ સામાન્ય વાતચીત કરવા ડેટાને આપ લે અને મનોરંજન માટે થાય છે મોબાઈલ નંબર અને જે તે દેશનો વિકલ્પ પસંદ કરવાથી આ સર્વિસનો લાભ લઈ શકાય છે અન્ય સાધનોની તુલનાએ આ વધુ સરળ હોવાથી આજે તેનો ઉપયોગ ખૂબ જ વધ્યો છે 10 નવેમ્બર 2013 ના રોજ મળેલ વિગતો આધારે જાણવા મળ્યું કે 350 મિલિયન વાપરી શકાશે દ્વારા દરરોજ 400 મિલિયન ચિત્રોની આપ લે કરેલ અને 10 બિલિયન મૃદ્રીત મેસેજ જોને આપ-લે કરેલા એપ્લિકેશન પણ પ્રત્યાયન માટે ખૂબ જ મહત્વની પુરવાર થઈ છે.

વૈશ્વિકીકરણ નો સામાજિક અને આર્થિક પ્રભાવ:

વૈશ્વિકીકરણ બીજા દેશોને શીખવાડ્યું છે કે પોતાના જ આર્થિક અને સાંસ્કૃતિક માળખામાં જ રહેવાને બદલે વિશ્વના ભાગરૂપે વૈશ્વિક દવે બનીને વૈશ્વિક સ્તર કુશળતા ફાયદાઓ અને પરમનમની આર્થિક નીતિઓ અપનાવી વૈશ્વિકીકરણના જુસ્સાઓ સરકારો પર પણ દબાણ કરી વૈશ્વિક અર્થતંત્ર સમલિત કરવાના પ્રયાસ કર્યા.

વૈશ્વિકીકરણ નો આર્થિક પ્રભાવ:

(1) વૈશ્વિકીકરણ ને દેશોને વૈશ્વિક વ્યાપારની સગવડો ટેકનોલોજી નાણાકીય સહાય ગુણવત્તાસભર સેવાઓ અને કુશળ કામદાર સમૂહ આપ્યા.

(2) માલ સામાન ના સંપાદનમાં ઝડપ અને સુધારો સામગ્રી અને સેવાઓની શ્રેષ્ઠ ગુણવત્તા અને વ્યાપારના જથ્થામાં વધારો થયો

(3) શેરબજાર દ્વારા વૈશ્વિક નાણાકીય સ્ત્રોતોનું સંપાદન અને આંતરરાષ્ટ્રીય ઉધારમાં આર્થિક સગવડો અને વ્યાપાર દ્વારા રાહત અપાઈ

(4) ટેકનોલોજીનો જવાબ દે જવાબદારી પૂર્ણ ઉપયોગ વધ્યો

(5) વૈશ્વિક બજારોમાં દેશી દેશી તરફથી કુશળ કામદારોનું સંપાદન વધ્યું જેવોમાં બૌદ્ધિક અને ટેકનિકલ કુશળતા હોય આઇટી આઉટસોર્સિંગ ફાર્મા બીપીઓ અને કેપીઓ કાર્ય તેઓને ગતિશીલતાની તક વધી.

(6) સામગ્રીના નિકાસમાં વૃદ્ધિ અને સેવાઓનો વિકાસમાં બહોળી વૃદ્ધિ વધતા વિશ્વના દેશોમા સ્પર્ધા વધી.

(7) સદ્દઢ અને ગુણવત્તાસભર શિક્ષણ મા વૃદ્ધિ થઇ.

(8) મધ્યવર્તી જેને ગુણવતાસભર સામગ્રી અને સેવાઓની જરૂર છે. તેની ખરીદશક્તિ વધી અને જેનો સમય આવવાનો હજી બાકી છે તે ગરીબ, વર્ગ પણ સમાહિતગાર થયો.

ઉદારતાવાદી અંને વૈશ્વીકકરણના પરિણામ સ્વરૂપે વધતા જતા વ્યાપાર અને અર્થ તંત્ર પર સરકાર દ્વારા થતી વિવિઘ વેરાઓની  વસુલી પ્રભાવ પાડશે.

વૈશ્વીક કરણ નો સામાજીક પ્રભાવ:

(1) વૈશ્વીકકરણે વિશાળ સ્વરૂપે વિચારોને ઉદાર બનાવ્યો. ભેદભાવ અને પૂર્વગ્રહો ઓછા કર્યા. લોકો પરિસ્થિતિઓ અને સમૂહો ને જોવાની વૈશ્વિક સમજ આપી.

(2) માહિતી સંચાર અને પ્રસાર ICT ના આવવાથી વૈશ્વિક સંસ્કૃતિ પ્રત્યે પણ ઘણી જાગૃતિ આવી.

(3) વૈશ્વિકરણ મા કે માધ્યમના ઉદભવથી જૂની પારંપરિક પ્રથાઓ પર પ્રભાવ પડ્યો. મનોરંજન ક્ષેત્રે ઉપભોક્તાવદી બની ગયા.

(4) ભારતમા વિવિઘ રાજ્યોની શૈક્ષણિક શૈક્ષણિક અને સાંસ્કૃતિક વિવિધતાના પગલે શહેરી અને ગ્રામ્ય વિસ્તારોની આર્થિક ખાઈ વધુ મોટી થઈ.

(5) ઉપભોકતાવાદ વધુ ઉછાળો આવ્યો જેમાં જે જરૂરી હોય કે જરૂરી છે તેમ ઠસાવવામાં આવી હોય એવી સામગ્રી સેવાઓનો સમાવેશ થાય છે.

 વૈશ્વિકીકરણ એક ક્રિયાશીલ વિભાવના છે તે ફક્ત પ્રાદેશિક રાજકીય  રાષ્ટ્રીય અને  વૈશ્વિક સ્તરના આંતર સંપર્કો નથી પરંતુ તે પરાવલંબન પ્રવાહો અને વિશ્વમાં અસમાન વિકાસને પણ છતું કરે છે આંતરરાષ્ટ્રીય અને બહુ રાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ ટેકનોલોજીકલ પરિવર્તન સરકારો વગેરે સમાયેલો છે. વૈશ્વિકીકરણ થી વિશ્વમાં આયાત કરાયેલ ઉત્પાદનોની વિશાળ શ્રેણી ઊભી થતા લોકોનું જીવન ધોરણ ઊંચું આવ્યું છે.

સંશોધન અભ્યાસનો હેતુ:

(૧) વૈશ્વીકરણ અને ટેકનોલીજી નો આર્થિક અને સામાજિક પ્રભાવ જાણવાનો હેતુ.

(૨) વૈશ્વીકરણ ના માધ્યમો ના ઉપયોગ જાણવાનો હેતુ.

સંશોધન પ્રકાર:

પ્રસ્તુત સંશોધન અભ્યાસનો સંશોધન પ્રકાર ગુણાત્મક સંશોધન છે.

માહિતીના સ્ત્રોતો:

માહિતી સંગ્રહના બે મુખ્ય સ્ત્રોત છે. પ્રાથમિક સ્ત્રોતો અને ગૌણ સ્ત્રોતો. અન્ય હેતુઓ માટે એકત્રિત કરવામાં આવેલ પરંતુ સંશોધન હેતુ માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી માહિતીને ગૌણ માહિતી કહેવામાં આવે છે.  આ અભ્યાસ ગૌણ સ્ત્રોતો પર આધાર રાખે છે.  જેના માટે પુસ્તકો, સામયિકો, સંશોધન નિબંધો, ઇન્ટરનેટ અને લેખોનો દસ્તાવેજી સ્ત્રોત તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે.

સંશોધન પદ્ધતિ:

પ્રસ્તુત અભ્યાસ વર્ણનાત્મક, વિશ્લેષણાત્મક અને ઐતિહાસિક, જટિલ અભ્યાસ પદ્ધતિઓ પર આધારિત છે.આ સંશોધનનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય વ્યવસાય પસંદગી માં  લિંગ ભેદભાવ જાણવાનો છે.

નિષ્કર્ષ:

નવી દુનિયા શાંતિ અને સમૃદ્ધિ, સ્વચ્છ વાતાવરણ, ટેકનોલોજી અને ટેક્નોક્રેટ્સનું વધતું વર્ચસ્વ, સ્વાસ્થ્ય, પરિવહન, ઈલેક્ટ્રોનિક્સ, સંચાર, રોબોટિક્સ, બાયોટેકનોલોજીના ક્ષેત્રમાં નવા વિકાસ અને સફળતાની આશા લાવવા માટે સ્થિત છે અને સાથે વિશ્વ સરકારની સંભાવના. વિલીન થઈ રહ્યું છે અને, કેટલાક કિસ્સાઓમાં, માલસામાન, સેવાઓ અને લોકોની મુક્ત હિલચાલ સાથેની સરહદો અદૃશ્ય થઈ જાય છે, જે આખરે વિશ્વની નાગરિકતા તરફ દોરી જાય છે.

વૈશ્વિકીકરણ અને તેની સાથે સંબંધિત વૈશ્વિક સમસ્યાઓ, અલબત્ત, માનવ સંસ્કૃતિના વિકાસમાં આ તબક્કે અનિવાર્ય છે. છોડી દેવા તે શક્ય નથી, તેથી તે નવા એકીકૃત રચના કરવાનો અધિકાર અભિગમ શોધવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે. અને તેની સાથે સંકળાયેલી સમસ્યા સંબોધવા. તે માત્ર વૈશ્વિકીકરણ વિરોધી ચળવળ એક પ્રતિનિધિ શબ્દો ક્વોટ રહે: “. ગ્લોબલાઈઝેશન – એક સામૂહિક પડકાર અને નવા માર્ગો વિશ્વના નાગરિકો બની જોવા માટે આપણા બધા માટે પ્રોત્સાહન પૂરું પાડે છે”. તેથી, વૈશ્વિકીકરણ શું છે? આ વૈશ્વિક પ્રક્રિયા હકારાત્મક અસરો એક શબ્દ વર્ણવી શકાય – તક. આ વધુ અદ્યતન સાથે પકડી પાડી કે વિકાસશીલ દેશોમાં એક તક છે. આ દેશોમાં વસ્તી તક સારી રહેવા માટે કામ વલયની વધુ વ્યસ્ત બની. ટેકનોલોજીકલ વૈશ્વિકરણના પેદાશ તરીકે પ્રગતિ અને આ ગોલ ફાળો આપે છે.

સંદર્ભ સૂચી

(૧) શાહ, એ.જી. એન્ડ જે.કે.દવે. આધુનિક ભારતમાં સામાજીક પરિવર્તન, અનડા પ્રકાશન અમદાવાદ
(૨)દોશી, ત્રિવેદી, ઉચ્ચતર સમાજ્શાસ્ત્રીય સિદ્ધાંત (હિન્દી). જયપુર પ્રકાશન
(૩) દોશી, હરીશ ,નગર સમાજશાસ્ત્ર ,યુનિવર્સીટી ગ્રંથ નિર્માણ બોર્ડ, અમદાવાદ-૬.

(૪) ડો.,સી. રાવલ, અને ડો. શેઈલ્જા ધ્રુવ,(૨૦૧૯).”આધુનિકીકરણ અને વૈશ્વીકરણન નું સમાજશાસ્ત્ર”, પાર્શ્વ પબ્લિકેશન,અમદાવાદ.

(૫) ડો. એલ. વાઘેલા,(૨૦૧૪-૧૫),”સમૂહ પ્રત્યાયન નું સમાજશાસ્ત્ર”,અનાડા બુક ડીપો,અમદાવાદ.

(૬) Bhagwati, Jagdish (2004). In Defense of Globalization. Oxford, New York: Oxford University Press. Cite has empty unknown parameter.