પ્રા.ભૂમિ જી. પરમાર
આસિસ્ટન્ટ પ્રોફેસર,(B.A.સંસ્કૃત વિભાગ) નંદકુવરબા મહિલા કોલેજ, ભાવનગર
સારાંશ:-
આજના આ ટેકનોલોજીકલ યુગમાં ટેકનોલોજીએ કેટલાય યંત્રો બનાવ્યા છે અને એ યંત્રો વડે આખી દુનિયાની કાયાપલટ કરી નાખી છે. વૈશ્વિકરણ દિન પ્રતિદિન વિશ્વના ખૂણે ખૂણે પહોંચી રહ્યું છે અને તેને વિવિધ લોકો અપનાવી રહ્યા છે અને ખૂબ જ બહોળા પ્રમાણમાં તેનો સકારાત્મક પ્રચાર અને પ્રસાર પણ કરી રહ્યા છે. આજના માનવીએ પોતાના જીવનને રસપ્રદ બનાવવા માટે વિવિધ ટેકનોલોજીનો ખુબ સારો ઉપયોગ કર્યો છે. માનવીની કલ્પના શક્તિ કરતા પણ વધુ અને વિચાર શક્તિ કરતાં પણ આગળ અને ક્યારેક કોઈના માન્યામાં ન આવે તેવા યંત્રો કે ઉપકરણો અને સુવિધાઓની શોધ કરી લોકોને ખરેખર અચરજમાં મૂકી દીધા છે. ઇન્ટરનેટ, મોબાઈલ, ટીવી, કોમ્પ્યુટરના માધ્યમ વડે વ્યક્તિને જીવન જીવવાનો એક નવો અભિગમ પૂરો પાડ્યો છે. આ પરિવર્તન કોઈ એક ક્ષેત્ર સુધી સીમિત નથી પરંતુ વિશ્વના દરેક ક્ષેત્ર સુધી વિસ્તરી રહ્યું છે.
ચાવીરૂપ શબ્દો: વૈશ્વિકીકરણ,સંચાર માધ્યમો, માહિતી
પ્રસ્તાવના:-
21 મી સદી એટલે ટેકનોલોજીની સદી. દિન-પ્રતિદિન માનવી પોતાના જીવનને વધુને વધુ સુવિધાજનક અને આરામદાયક બનાવવા પ્રયત્નશીલ રહે છે. તેની સાર્થકતા સિદ્ધ કરવા માટે માનવી ટેકનોલોજીનો આશરો લેવાનું ચૂકતો નથી. હાલના સમયમાં જોવા મળતી જીવનશૈલી કે દિનચર્યા પર થોડું અવલોકન કરીએ તો ખ્યાલ આવશે કે પાછલા વર્ષોમાં માનવીનું જીવન અતિશ્રમવાળું હતું જ્યારે આજના સમયે ઉપલબ્ધ ટેકનોલોજીની મદદથી માનવ જીવન ખરેખર ઘણું સરળ અને શાંતિમય બની ગયું છે.
માહિતીના વૈશ્વિકરણીય સ્વરૂપને સહાયકારક પરિબળો નીચે મુજબ છે:
- ઇન્ટરનેટ
- મોબાઈલ
- ટીવી
- સોશિયલ મીડિયા
- ટ્રાન્સપોર્ટ
- સમાચાર પત્ર
ઇન્ટરનેટ
ઇન્ટરનેટ આજે આપણે મોટાભાગના કાર્યો ઇન્ટરનેટ ની મદદ વડે કરીએ છીએ. ઇન્ટરનેટ આપણા જીવન સાથે શરીરના કોઈ અગત્યના અંગની માફક જોડાઈ ચૂક્યું છે કે જેના વિનાના જીવનની કલ્પના કરવી થોડી મુશ્કેલ કે અવાસ્તવિક લાગે છે.
ઇન્ટરનેટ સુવિધાની શોધ કરનાર ટીમ બર્નર્સ લી એ સપનામાં પણ નહીં વિચાર્યું હોય કે તેમની આ શોધ દુનિયા માટે કેટલી મહત્વની સાબિત થશે માનવી સવારે ઉઠતા ની સાથે ઇન્ટરનેટ નો ઉપયોગ શરૂ કરે છે અને રાત્રે સૂતા સમય સુધી તેની સાથે જોડાયેલો રહે છે. દુનિયાભરની તમામ ઘટનાઓનો તાદ્રશ્ય ચિતાર આપણને ઇન્ટરનેટની મદદ વડે જોવા અને જાણવા મળે છે ઇન્ટરનેટની મદદથી ખરેખર આખું વિશ્વ એક ઘર જેવું બની ગયું છે જ્યાં કોઈપણ સમયે કોઈ પણ માહિતી જાણી કે જણાવી શકાય છે. વિશ્વના ખૂણે ખૂણેથી માહિતી ઇન્ટરનેટ પર આવે છે અને ત્યાં સ્થાયી પણ રહે છે અને તે માહિતીનો માનવી પોતાની જરૂરિયાત અનુસાર ઉપયોગ કરે છે.
એક અહેવાલ અનુસાર જાન્યુઆરી 2024 માં વૈશ્વિક સ્તરે 800 કરોડની વસ્તી માંથી ઇન્ટરનેટ વપરાશ કરતા ઓ ની સંખ્યા 5.535 બિલિયન 535 કરોડ જોવા મળી છે જે વિશ્વની કુલ વસ્તીના 62.3% જેટલી જાણવા મળે છે. આ આંકડા પરથી ખ્યાલ આવે કે ઇન્ટરનેટનો વ્યાપ દિવસેને દિવસે વધતો જાય છે.
મોબાઈલ
ટેકનોલોજી ના માધ્યમ વડે વૈશ્વિકરણની ગતિ આગળ ધપાવવામાં મોબાઈલ ફોન નું પણ નોંધપાત્ર યોગદાન છે.આજે દિન પ્રતિદિન વૈશ્વિક સ્તરે મોબાઈલ વપરાશ કરતા ઓ ની સંખ્યા અનેક ગણી વધી રહી છે.મોબાઈલ એ પણ આજના સમયની ભૌતિક જરૂરિયાતોની શૃંખલાઓમાંની એક શૃંખલા સમાન સાબિત થઈ રહી છે. અને ઇન્ટરનેટના સથવારે વિશ્વના દરેક લોકો પોતાની જાતને દુનિયાભરની માહિતી અને સમાચારથી વાકેફ રાખે છે.
ટેકનોલોજીનું એવું વર્ચસ્વ જોવા મળી રહ્યું છે કે હવે દરેક માહિતી મોબાઈલ પર આંગળીના ટેરવેથી જોઈ, વાંચી, લખી, બોલી અને સમજી શકાય છે.આમ એવું પણ કહી શકાય કે મોબાઇલ ફોન અને ઇન્ટરનેટના સમાયોજન વડે વિશ્વના લોકો એકબીજાને એકબીજાની દરેક માહિતીથી માહિતગાર કરી રહ્યા છે.
એક અહેવાલ અનુસાર વિશ્વની વસ્તીના કુલ 66% લોકો મોબાઈલ ફોન વાપરે છે. જે અંદાજિત 522 કરોડ વ્યક્તિઓ છે. અને વાર્ષિક 1.8% ના વૃદ્ધિદર સાથે આ વપરાશકર્તાઓની સંખ્યામાં રોજ વધારો થઈ રહ્યો છે.
આ આંકડાઓ એવું સૂચવી રહ્યા છે કે દિન પ્રતિદિન વિશ્વની અંદર મોબાઈલ વપરાશ કરતા ની સંખ્યામાં વધારો થઈ રહ્યો છે એનો અર્થ એવો પણ તારવી શકાય કે દિવસેને દિવસે માહિતીનું વધુને વધુ આદાન-પ્રદાન મોબાઈલ અને ઇન્ટરનેટ વડે થઈ રહ્યું છે જેનાથી વિશ્વ એકબીજાની વધુને વધુ નજીક આવી રહ્યું છે.
ટી.વી.
વૈશ્વિકરણની સાંકળને મજબૂત બનાવવામાં ટેલિવિઝનનો પણ અગત્યનો ફાળો રહ્યો છે. પાછલા વર્ષોના ટેલિવિઝન અને આજના આધુનિક સમયના ટેલિવિઝનમાં ખૂબ જ ધરખમ ફેરફારો જોવા મળી રહ્યા છે. ટેકનોલોજીના માધ્યમ વડે ટેલિવિઝન એક નવા જ સ્વરૂપે જોવા મળી રહ્યું છે જેની અંદર અત્યારના સમયની આધુનિક સુવિધા ગ્રાહકને આપવામાં આવી રહી છે.
સ્માર્ટ એરાની અંદર જ્યારે દરેક વસ્તુ સ્માર્ટ બની રહી છે તો ટીવી એમાં કેમ બાકાત રહી જાય? વ્યક્તિ પોતાની અનુકૂળતા અને આર્થિક સ્થિતિ પ્રમાણે ટેલિવિઝન વસાવે છે અને તેનો ઉપયોગ કરે છે.
આજે ટેલિવિઝનના માધ્યમ વડે દુનિયાભરની અંદર બનતી ઘટના, દુર્ઘટના, પ્રસંગ, જીવંત પ્રસારણ, ખેલકૂદ, રમત, ઉત્સવ, ઉજવણી દરેક બાબતોને હવે પોતાના પરિવાર સાથે બેસી અને ઘરે જ જાણે છે અને માણે છે.
સોશિયલ મીડિયા
આધુનિક યુગ, કોમ્પ્યુટર યુગ, ઇન્ટરનેટ યુગ, ટેકનોલોજી યુગ આ તમામ પાસાઓએ વિશ્વનું આખું ચિત્ર બદલી નાખ્યું છે. આજના માણસનું જીવન મોબાઈલ, કોમ્પ્યુટર, ઇન્ટરનેટ અને વિવિધ એપ્લિકેશનની આજુબાજુ ભમી રહ્યું છે. વિવિધ એપ્લિકેશન વડે માણસ રોજિંદા કાર્યો કરે છે.
આજનું યુવાધન મોબાઈલ અને ઇન્ટરનેટ ની મદદ વડે સોશિયલ મીડિયાથી ખૂબ પ્રભાવિત છે. આજનું આ યુવા ધન પોતાનો મોટાભાગનો સમય આ સોશિયલ મીડિયા ની સાથે જ વિતાવે છે. જેમાં અગત્યની અને મુખ્ય એવી કેટલીક સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ એટલે whatsapp, youtube, instagram, twitter, sharechat, snapchat, facebook વગેરે. આ યુવાધન સવારમાં ઉઠતાની સાથે જ અને મોડી રાત્રે સુવા સુધીમાં આ પ્લેટફોર્મ્સ પર ડાઉનલોડ અને અપલોડ કરી વિશ્વની વિવિધ માહિતીનું આદાન પ્રદાન કરે છે. એ સાથે સાથે જ કેટલીક એવી માનવીય બાબતો કે માનવીય સંવેદનાઓ કે સામાજિક જવાબદારીનું આ માધ્યમ પર વિવિધ વિડીયો અને ચિત્રો વડે શીખે છે સમજે છે અને જીવનમાં અપનાવે છે.
આ સોશિયલ મીડિયાનું વર્ચસ્વ યુવા ધન પર ખૂબ પ્રમાણમાં છે અને ઘરે ઘરે એની ઘણી બધી એવી સકારાત્મક બાબતો વિશ્વમાં રહેતા દરેક નાગરિક પર જોવા મળે છે. માનવમૂલ્યોની પણ ઘણી બધી એ બાબતો વ્યક્તિ આ સોશિયલ મીડિયાના પ્લેટફોર્મ પરથી શીખે છે અને એનો ફેલાવો કરે છે. એ સાથો સાથ આ સોશિયલ મીડિયા નો ઉપયોગ વ્યાપારીઓ કે ધંધાર્થીઓ પોતાના વ્યવસાય ધંધાના પ્રચાર માટે અને તેના સંદર્ભે જાહેરાત કરવા માટે પણ ખૂબ બહોળા પ્રમાણમાં ઉપયોગમાં લે છે.
એક સર્વે અનુસાર 2024 માં વિશ્વભરમાં વપરાતી ટોપ ટેન પોપ્યુલર સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ ના આંકડા ખૂબ જાણવા જેવા અને રસપ્રદ છે.
- Facebook 305 કરોડ
- Youtube 249 કરોડ
- Whatsapp 200 કરોડ
- Instagram 200 કરોડ
- Tiktok 156 કરોડ
- Wechat 134 કરોડ
- Facebook messenger 97.9 કરોડ
- Telegram 80 કરોડ
- Douyin 75.2 કરોડ
- Snapchat 75 કરોડ
ટ્રાન્સપોર્ટ
વૈશ્વિકરણની યાત્રામાં માહિતી અને તકનીકી ક્ષેત્રે ટ્રાન્સપોર્ટ પણ નોંધપાત્ર ભાગીદારી નોંધાવે છે. ટેકનોલોજીના વિકાસની સાથે ટ્રાન્સપોર્ટ એટલે કે પરિવહનના પણ માધ્યમો ઘણા આધુનિક બની રહ્યા છે અને આવનારા સમયમાં બનવાના છે. આજનો માનવી પોતાની પરિવહન સેવા શક્ય એટલી સુવિધાજનક બને એવા પ્રયત્ન કરે છે. રોજ કેટલી બધી કંપનીઓ વાહનવ્યવહારના નવા નવા વાહનો અને એની અંદર એકદમ અધ્યતન સુવિધા અને ફીચર્સ મૂકી ગ્રાહકોને આકર્ષે છે. પાછલા વર્ષોમાં ટ્રાન્સપોર્ટની જો વાત કરીએ તો મોટાભાગે જળમાર્ગ નો ઉપયોગ થતો અને રહેતા રહેતા રસ્તાઓ બન્યા અને વાહનો બનતા રહ્યા.
આજના આધુનિક ટેકનોલોજીના સમયગાળામાં દરેક પ્રકારના વાહનો સાયકલ સ્કૂટર કાર બસ રીક્ષા પ્લેન વગેરે ડિજિટલ સ્વરૂપે કાર્યરત છે. ટેકનોલોજી ની મદદ વડે આખા વિશ્વમાં જે તે કંપની વડે બનતા તમામ પ્રકારના વાહનોનું વેચાણ ઓનલાઇન અને ઓફલાઈન બંને માધ્યમથી વિશ્વના મોટાભાગના દેશોમાં થઈ રહ્યું છે.
સમાચાર પત્ર
મોટું વિશ્વ સાવ નાનું બનતું જાય છે અને વૈશ્વિક સ્તરે એ કાર્યને સહાયરૂપ થવામાં જે અન્ય પરિબળો ભૂમિકા ભજવે છે તેમાં સમાચાર પત્ર પણ પોતાનું યોગદાન અદા કરે છે. મીડિયાના કેટલાક સ્વરૂપોમાં પ્રિન્ટ મીડિયા અને ઓડિયો વીડિયો જોવા મળે છે. ભૂતકાળમાં વર્તમાન પત્ર પ્રિન્ટ મીડિયામાં ગણવામાં આવતું હતું જે આજે પણ ગણાય છે પણ તે ઉપરાંત વર્તમાન પત્ર પણ હવે ડિજિટલ સ્વરૂપ ધારણ કરી વાચક સુધી પહોંચતું થયું છે.
આજે દુનિયાભરની તમામ ભાષાઓમાં પ્રસિદ્ધ થતા વર્તમાન પત્રો ભાષાંતર થઈ અને વાચક સુધી પહોંચે છે. વાંચકોની સંખ્યા દિન પ્રતિદિન વધી રહી છે. જે વિશ્વને એકબીજાની નજીક લાવવામાં મદદરૂપ બની રહી છે. એક અહેવાલ અનુસાર વિશ્વની વસ્તીના કુલ 250 કરોડ લોકો રોજ પ્રિંટેડ વર્તમાન પત્ર વાંચે છે જ્યારે 60 કરોડ લોકો ડિજિટલ સ્વરૂપે વર્તમાન પત્ર વાંચે છે.
સમાપન:-
આમ માહિતી અને ટેકનોલોજી વિશ્વના સ્વરૂપને બદલવામાં એકબીજાને ખુબ મદદરૂપ બને છે. વિશ્વ ફલક પર વિવિધ ટેકનોલોજી અને માહિતીના આદાન પ્રદાન વડે વિશ્વ પોતાનું કદ દિન પ્રતિદિન વધારી રહ્યું છે. ટેકનોલોજી એટલા વિકસિત સ્તર પર પહોંચી છે કે ઘણી વખત એવો પ્રશ્ન થવા લાગે કે માણસ ભગવાનની કરેલી કેટલીક રચનાઓની ખૂબ નજીક પહોંચી રહ્યો છે અને કદાચ એ કહેવામાં પણ અતિશયોક્તિ નથી કે આધુનિક સમયની અંદર ટેકનોલોજીની મદદ વડે માણસ એક આધુનિક ભગવાનનું જ સ્વરૂપ ધારણ કરી રહ્યો છે કે જેની કલ્પના શક્તિ વડે એ કેટલાક એવા કાર્યો સમાજ અને વિશ્વની સમક્ષ મૂકી રહ્યા છે કે જેની કલ્પના કરવી પણ ક્યારેક મુશ્કેલ લાગતી હતી. અને આવનારા સમયની અંદર પણ આ ટેકનોલોજી અને માહિતીના સંચાર વડે વિશ્વ એક નવી જ ઊંચાઈ પર પહોંચવાનું છે જેના આપણે સૌ આગળ જઈને સાક્ષી બનવાના છીએ.
સંદર્ભ ગ્રંથ
(૧) પરમાર ઉત્તમ, સંપાદન, વૈશ્વિકીકરણનું વહેણ અને વમણ મારી દ્રષ્ટિએ, કીમ એજ્યુકેશન સોસાયટી, કીમ, ૨૦૧૧
(૨) વિવિધા સંચાર, સપ્ટેમ્બર-નવેમ્બર, ૨૦૧૦ પરંભ, જાન્યુઆરી-ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૪
(૩) સમકાલીન ભારતીય સાહિત્ય, (ભૂમંડલીકરણ વિશેષાંક) જુલાઈ-ઓગષ્ટ, ૨૦૧૧
(૪) Jones Emrys and Eyles John (1977): An Introduction to social geography, Oxford University Press.
(૫) http://www.pbs.org/wgbh/commandingheights/shared/minitext/tr_show.
(૬) http://www.worldfederalistmanifesto.com/