ડો. ડી. એચ. સુખડીયા
પરીક્ષા નિયામક,ભક્તકવિ નરસિંહ મેહતા યુનિવર્સીટી
VOLUME-10 / YEAR -10 / ISSUE –4 / APRIL-2023
- પ્રસ્તાવના
શિક્ષણ એ માનવ જીવનનો પાયો છે, જે વ્યક્તિને જ્ઞાન, કૌશલ્ય અને સંસ્કારો પ્રદાન કરીને સમાજમાં પોતાનું સ્થાન નક્કી કરવામાં મદદ કરે છે. પરંતુ સમયની સાથે સમાજની જરૂરિયાતો અને પડકારો બદલાય છે, અને તેની સાથે શિક્ષણની પદ્ધતિઓમાં પણ પરિવર્તન આવવું જરૂરી બને છે. આધુનિક શિક્ષણ એટલે એવી વ્યવસ્થા જે આજના ઝડપી યુગની માંગને પૂરી કરે અને વિદ્યાર્થીઓને ફક્ત પુસ્તકી જ્ઞાન જ નહીં, પરંતુ વ્યવહારિક ક્ષમતાઓ, ટેકનોલોજીની સમજ અને સર્જનાત્મક ચિંતનશીલતા પણ શીખવે. તે એક એવું સાધન છે જે વિદ્યાર્થીઓને ભવિષ્યની તકો માટે તૈયાર કરે છે અને તેમને વૈશ્વિક સ્તરે સ્પર્ધાત્મક બનાવે છે.
પરંપરાગત શિક્ષણ અને આધુનિક શિક્ષણ વચ્ચેનો તફાવત સ્પષ્ટ છે. જ્યાં પરંપરાગત શિક્ષણ શિક્ષક-કેન્દ્રિત હતું અને મુખ્યત્વે યાદશક્તિ તથા સૈદ્ધાંતિક જ્ઞાન પર આધારિત હતું, ત્યાં આધુનિક શિક્ષણ વિદ્યાર્થી-કેન્દ્રિત છે અને વ્યક્તિની રુચિ, ક્ષમતા અને નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપે છે. પરંપરાગત પદ્ધતિમાં ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ નહિવત્ હતો અને તે સ્થાનિક જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને ઘડાયેલી હતી. બીજી તરફ, આધુનિક શિક્ષણ ડિજિટલ સાધનો, ઓનલાઈન શિક્ષણ અને વૈશ્વિક અભિગમને અપનાવે છે. આ તફાવત એ દર્શાવે છે કે આજના યુગમાં જૂની પદ્ધતિઓ પૂરતી નથી રહી, અને નવી પેઢીને નવા સમય માટે તૈયાર કરવા આધુનિક શિક્ષણની જરૂરિયાત ઊભી થઈ છે.
આજનો સમય ટેકનોલોજી, વૈશ્વિકરણ અને ઝડપી પરિવર્તનનો સમય છે. આવા યુગમાં શિક્ષણનું સ્વરૂપ જૂનું રહે તો વિદ્યાર્થીઓ ભવિષ્યની સ્પર્ધામાં પાછળ રહી જશે. ઉદાહરણ તરીકે, આજે આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ, રોબોટિક્સ અને ડિજિટલ ક્રાંતિ જેવા ક્ષેત્રોમાં કામ કરવા માટે નવા કૌશલ્યોની જરૂર છે, જે પરંપરાગત શિક્ષણ આપી શકતું નથી. વળી, વૈશ્વિક સ્તરે રોજગારીની તકો મેળવવા અને સમાજના વિકાસમાં યોગદાન આપવા માટે આધુનિક શિક્ષણ અનિવાર્ય બની ગયું છે. આ લેખમાં આપણે આધુનિક શિક્ષણની જરૂરિયાતનાં કારણો, તેના ફાયદા અને પડકારોની ચર્ચા કરીશું, જેથી આ વિષયનું સંપૂર્ણ મહત્વ સમજાય.
- આધુનિક શિક્ષણનો અર્થ
આધુનિક શિક્ષણ એટલે એવી શિક્ષણ પદ્ધતિ જે સમયની માંગ અને સમાજની જરૂરિયાતોને અનુરૂપ હોય. તે માત્ર પુસ્તકોના જ્ઞાન પૂરતું મર્યાદિત નથી રહેતું, પરંતુ વિદ્યાર્થીઓને વ્યવહારિક કૌશલ્યો, ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ, સર્જનાત્મક ચિંતન અને વૈશ્વિક સ્તરે સ્પર્ધા કરવાની ક્ષમતા પ્રદાન કરે છે. આધુનિક શિક્ષણનો મુખ્ય ઉદ્દેશ વિદ્યાર્થીઓને એવા સક્ષમ નાગરિક બનાવવાનો છે જેઓ બદલાતા સમય સાથે તાલ મેળવી શકે અને સમાજના વિકાસમાં યોગદાન આપી શકે. આ શિક્ષણમાં ડિજિટલ ટેકનોલોજી, ઓનલાઈન લર્નિંગ, પ્રોજેક્ટ-આધારિત અભ્યાસ અને વિષયોની વિવિધતાને પ્રાધાન્ય આપવામાં આવે છે. ટૂંકમાં, આધુનિક શિક્ષણ એ જ્ઞાનનું સાધન નહીં, પરંતુ જીવન જીવવાની કળા શીખવનારું માધ્યમ છે.
- પરંપરાગત શિક્ષણ અને આધુનિક શિક્ષણ વચ્ચેનો તફાવત
પરંપરાગત શિક્ષણ અને આધુનિક શિક્ષણ વચ્ચેનો મુખ્ય તફાવત તેમની પદ્ધતિ, ઉદ્દેશ અને અભિગમમાં જોવા મળે છે. પરંપરાગત શિક્ષણ મોટે ભાગે શિક્ષક-કેન્દ્રિત હોય છે, જેમાં વિદ્યાર્થીઓએ પુસ્તકો યાદ કરવા, પરીક્ષાઓ આપવી અને નિયત અભ્યાસક્રમને અનુસરવાનું હોય છે. આ પદ્ધતિમાં વ્યવહારિક જ્ઞાન કરતાં સૈદ્ધાંતિક જ્ઞાન પર વધુ ભાર મૂકવામાં આવે છે. બીજી તરફ, આધુનિક શિક્ષણ વિદ્યાર્થી-કેન્દ્રિત છે, જેમાં વિદ્યાર્થીની રુચિ, ક્ષમતા અને ભવિષ્યની જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખવામાં આવે છે. પરંપરાગત શિક્ષણમાં ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ નજીવો હોય છે, જ્યારે આધુનિક શિક્ષણમાં ઈન્ટરનેટ, કોમ્પ્યુટર, અને ડિજિટલ સાધનોનો ઉપયોગ અનિવાર્ય બની ગયો છે. પરંપરાગત શિક્ષણ સ્થાનિક જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને ઘડાયેલું હતું, જ્યારે આધુનિક શિક્ષણ વૈશ્વિક પડકારો અને તકોને સંબોધે છે. આમ, બંનેમાં મૂળભૂત તફાવત એ છે કે એક ભૂતકાળની પરંપરાઓને જાળવે છે, જ્યારે બીજું ભવિષ્યની તૈયારી કરાવે છે.
- આજના યુગમાં આધુનિક શિક્ષણની જરૂરિયાત
આજનો યુગ ટેકનોલોજી, વૈશ્વિકરણ અને ઝડપી પરિવર્તનનો યુગ છે. આવા સમયમાં જો શિક્ષણ પદ્ધતિ જૂની અને સ્થિર રહે, તો વિદ્યાર્થીઓ ભવિષ્યના પડકારોનો સામનો કરવામાં પાછળ રહી જશે. આધુનિક શિક્ષણની જરૂરિયાત એટલા માટે વધી છે કે આજે દરેક ક્ષેત્રમાં નવીનતા, કૌશલ્ય અને ટેકનોલોજીની સમજની માંગ છે. ઉદાહરણ તરીકે, આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ, ડેટા સાયન્સ, અને ડિજિટલ માર્કેટિંગ જેવા ક્ષેત્રોમાં કામ કરવા માટે પરંપરાગત જ્ઞાન પૂરતું નથી. આ ઉપરાંત, વૈશ્વિક સ્તરે સ્પર્ધા વધી રહી છે, અને ભારત જેવા વિકાસશીલ દેશો માટે તેમની યુવા પેઢીને સજ્જ કરવી જરૂરી બની ગઈ છે. આધુનિક શિક્ષણ દ્વારા જ વિદ્યાર્થીઓને સર્જનાત્મક બનાવી, તેમની વિચારશક્તિ વધારી અને સમાજની બદલાતી જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવાની તાકાત આપી શકાય છે. આમ, આજના યુગમાં આધુનિક શિક્ષણ એ માત્ર એક વિકલ્પ નથી, પરંતુ એક અનિવાર્ય જરૂરિયાત છે.
5. આધુનિક શિક્ષણની જરૂરિયાતનાં કારણો
આજના યુગમાં આધુનિક શિક્ષણની જરૂરિયાત એક અનિવાર્ય હકીકત બની ગઈ છે. સમાજ, ટેકનોલોજી અને વૈશ્વિક પરિસ્થિતિઓમાં ઝડપથી આવતા ફેરફારોને કારણે શિક્ષણનું સ્વરૂપ પણ બદલાવું જરૂરી છે. પરંપરાગત શિક્ષણ પદ્ધતિઓએ પોતાના સમયમાં મહત્વનું યોગદાન આપ્યું, પરંતુ આજના ઝડપથી બદલાતા વિશ્વમાં તે પૂરતી નથી રહી. આધુનિક શિક્ષણ એ એવી પદ્ધતિ છે જે વિદ્યાર્થીઓને નવી પેઢીના પડકારોનો સામનો કરવા સક્ષમ બનાવે છે. નીચે આધુનિક શિક્ષણની જરૂરિયાતનાં મુખ્ય કારણોની ચર્ચા કરવામાં આવી છે.
● ટેકનોલોજીનો વિકાસ અને તેની સાથે તાલ મેળવવાની જરૂર
આજનું વિશ્વ ટેકનોલોજીની ક્રાંતિથી ઘેરાયેલું છે. ઈન્ટરનેટ, આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ, રોબોટિક્સ, અને ડિજિટલ પ્લેટફોર્મના વિકાસે દરેક ક્ષેત્રને પ્રભાવિત કર્યું છે. આવા સમયમાં જો વિદ્યાર્થીઓને ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવાની ક્ષમતા નહીં હોય, તો તેઓ આગળ વધી શકશે નહીં. ઉદાહરણ તરીકે, આજે રોજગારીના મોટા ભાગના ક્ષેત્રોમાં કોમ્પ્યુટરનું જ્ઞાન, ડેટા વિશ્લેષણ અને ઓનલાઈન કમ્યુનિકેશન જેવી કુશળતા માંગવામાં આવે છે. આધુનિક શિક્ષણ આ ટેકનોલોજીને અભ્યાસક્રમમાં સામેલ કરીને વિદ્યાર્થીઓને તેની સાથે તાલ મેળવવા તૈયાર કરે છે. ઓનલાઈન લર્નિંગ પ્લેટફોર્મ, ડિજિટલ સાધનો અને પ્રોજેક્ટ-આધારિત શિક્ષણ દ્વારા વિદ્યાર્થીઓ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ શીખે છે અને તેને પોતાના જીવનમાં અમલમાં મૂકે છે. જો શિક્ષણ આ બદલાવ સાથે ગતિ નહીં રાખે, તો નવી પેઢી ટેકનોલોજીના આ યુગમાં પાછળ રહી જશે, જે દેશ અને સમાજના વિકાસ માટે નુકસાનકારક બની શકે છે.
● વૈશ્વિક સ્પર્ધામાં આગળ રહેવા માટેની તૈયારી
આજે વિશ્વ એક વૈશ્વિક ગામ બની ગયું છે, જ્યાં દરેક દેશ અને વ્યક્તિ એકબીજા સાથે સ્પર્ધા કરી રહ્યા છે. આ સ્પર્ધામાં આગળ રહેવા માટે શિક્ષણ એ સૌથી મોટું હથિયાર છે. પરંપરાગત શિક્ષણ માત્ર સ્થાનિક જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને ઘડાયેલું હતું, પરંતુ આજે વિદ્યાર્થીઓએ વૈશ્વિક સ્તરે કામ કરવું પડે છે. આધુનિક શિક્ષણ વિદ્યાર્થીઓને આંતરરાષ્ટ્રીય ભાષાઓ (જેમ કે અંગ્રેજી), ડિજિટલ કૌશલ્યો, અને વૈશ્વિક સમસ્યાઓ (જેમ કે પર્યાવરણ અને આર્થિક પડકારો) ની સમજ આપે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ભારત જેવા દેશોમાં યુવાનોને આઈટી, એન્જિનિયરિંગ અને મેનેજમેન્ટ જેવા ક્ષેત્રોમાં વૈશ્વિક કંપનીઓ સાથે કામ કરવાની તક મળે છે, પરંતુ આ માટે તેમની પાસે આધુનિક જ્ઞાન અને કુશળતા હોવી જરૂરી છે. આધુનિક શિક્ષણ દ્વારા જ વિદ્યાર્થીઓને આ સ્પર્ધાત્મક વિશ્વમાં આગળ રહેવાની તૈયારી કરાવી શકાય છે, જેથી તેઓ પોતાના દેશનું નામ રોશન કરી શકે.
● સર્જનાત્મકતા અને નવીનતાને પ્રોત્સાહન
આજના યુગમાં સફળતા મેળવવા માટે સર્જનાત્મકતા અને નવીનતા અત્યંત જરૂરી છે. પરંપરાગત શિક્ષણમાં વિદ્યાર્થીઓને પુસ્તકો યાદ કરવા અને પરીક્ષામાં સારા ગુણ મેળવવા પર ભાર મૂકવામાં આવતો હતો, જેનાથી તેમની વિચારશક્તિ અને સર્જનાત્મકતા દબાઈ જતી હતી. આધુનિક શિક્ષણ આ ખામીને દૂર કરે છે
- સારાંશ
આધુનિક શિક્ષણ આજના ઝડપથી બદલાતા યુગમાં અનિવાર્ય બની ગયું છે, અને તેની જરૂરિયાતનાં ઘણાં કારણો છે. પ્રથમ, ટેકનોલોજીનો વિકાસ એક મુખ્ય કારણ છે. ઈન્ટરનેટ, આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ અને ડિજિટલ સાધનોના આગમનથી દરેક ક્ષેત્ર બદલાઈ ગયું છે, અને વિદ્યાર્થીઓએ આ ટેકનોલોજી સાથે તાલ મેળવવું જરૂરી છે. આધુનિક શિક્ષણ તેમને આ કૌશલ્યો શીખવે છે, જેથી તેઓ ભવિષ્યમાં સફળ થઈ શકે. બીજું, વૈશ્વિક સ્પર્ધામાં આગળ રહેવા માટે આધુનિક શિક્ષણ જરૂરી છે. આજે વિશ્વ એક ગામ બની ગયું છે, અને વિદ્યાર્થીઓએ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે સ્પર્ધા કરવી પડે છે. આ માટે તેમને ભાષા, ડિજિટલ જ્ઞાન અને વૈશ્વિક સમજની જરૂર છે, જે આધુનિક શિક્ષણ પૂરું પાડે છે. ત્રીજું, સર્જનાત્મકતા અને નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપવું પણ એક મોટું કારણ છે. પરંપરાગત શિક્ષણ યાદશક્તિ પર ધ્યાન આપતું હતું, જ્યારે આધુનિક શિક્ષણ વિદ્યાર્થીઓની વિચારશક્તિ અને નવા વિચારોને ઉત્તેજન આપે છે, જે આજના યુગમાં સફળતા માટે જરૂરી છે. છેલ્લે, સમાજની બદલાતી જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવું એ પણ મહત્વનું કારણ છે. આજે સમાજને એવા નાગરિકોની જરૂર છે જેઓ પર્યાવરણ, આરોગ્ય અને સામાજિક સમસ્યાઓનું સમાધાન શોધી શકે, અને આધુનિક શિક્ષણ તેમને આ માટે તૈયાર કરે છે. આમ, આ કારણો દર્શાવે છે કે આધુનિક શિક્ષણ વિના નવી પેઢી ભવિષ્યનો સામનો કરી શકશે નહીં.
Reference
- પેડાગોજી ઓફ ધ ઓપ્રેસ્ડ” (Pedagogy of the Oppressed) – પાઉલો ફ્રેઈરે
- એક્સપિરિયન્સ એન્ડ એજ્યુકેશન” (Experience and Education) – જોન ડેવી
- ધ મોર્ન પ્રેક્ટિસ ઓફ એડલ્ટ એજ્યુકેશન” (The Modern Practice of Adult Education) – માલ્કમ નોલ્સ